Εισαγωγή

Το 2020 ηταν μια χρονιά η οποία σημαδεύτηκε από τη ραγδαία εξάπλωση του κορονοϊού σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ενώ ο αντίκτυπος του διαφέρει από χώρα σε χώρα, υπολογίζεται πως οι κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις του θα είναι μεγάλες παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, εκατομμύρια επιχειρήσεις κινδυνεύουν να κλείσουν ενώ σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού κινδυνεύει άμεσα να χάσει μέρος του εισοδήματος του λόγω της πανδημίας. Δεκάδες εκατομμύρια κόσμος κινδυνεύει να τεθεί υπό το όριο της φτώχειας, ενώ ο αριθμός των υποσιτισμένων ανθρώπων εκτιμάται πως θα αυξηθεί κατά 130 εκατομμύρια [1].

Κατά τη διάρκεια του 2020, παρατηρήθηκε και σημαντική αύξηση στους συνολικούς θανάτους. Τα τελευταία δεδομένα της Eurostat, υποδεικνύουν ότι στην Ελλάδα η υπερ-θνησιμότητα, δηλαδή η αύξηση του αριθμού των θανάτων από οποιαδήποτε αιτία, αυξήθηκε κατά 7% σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε από τα μέσα Οκτωβρίου, όποτε και ξεκινάει το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Στην Ευρώπη, οι συνολικοί θάνατοι αυξήθηκαν κατά 11%.

Τι είναι η υπερ-θνησιμότητα;

Η υπερ-θνησιμότητα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στην επιστήμη της επιδημιολογίας και εκφράζει τη διαφορά στον αριθμό των θανάτων, από κάθε αίτιο για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, σε σχέση με τον αναμενόμενο αριθμό υπό κανονικές συνθήκες.

Η υπερ-θνησιμότητα είναι ένα πιο ολοκληρωμένο μέτρο της συνολικής επίδρασης της πανδημίας στους θανάτους από ό,τι ο επιβεβαιωμένος αριθμός θανάτων COVID-19. Καταγράφει όχι μόνο τους επιβεβαιωμένος θανάτους, αλλά και τους θανάτους από COVID-19 που δεν είχαν διαγνωστεί και αναφερθεί σωστά, καθώς και θανάτους από άλλες αιτίες που οφείλονται στις γενικές συνθήκες κρίσης λόγω της πανδημίας (π.χ φόβος προσέγγισης στο νοσοκομείο, αναβολές κρίσιμων ιατρικών επεμβάσεων) [2].

Πως υπολογίζεται;

Η υπερ-θνησιμότητα είναι η διαφορά μεταξύ των θανάτων που έχουν καταγραφεί σε μια χρονική περίοδο και των θανάτων που θα αναμέναμε για την ίδια περίοδο, εάν κανένα ακραίο συμβάν δεν λάμβανε χώρα. Οι εκτιμώμενοι θάνατοι υπολογίζονται ως ο μέσος όρος των θανάτων των προηγούμενων ετών.

Για παράδειγμα, αν θέλουμε να εξετάσουμε την υπερ-θνησιμότητα για την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου, υπολογίζουμε τον Μ.Ο την εβδομάδας για τις χρονιές 2016-2019 και στη συνέχεια το αφαιρούμε από τους συνολικούς θανάτους που καταγράφηκαν το 2020. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός αυτός, τόσο μεγαλύτερη η υπερ-θνησιμότητα.

Ελλάδα: 11.297 περισσότεροι θάνατοι το 2020

Συνολικά, 11.297 περισσότεροι θάνατοι από κάθε αιτία καταγράφηκαν σε όλη την Ελλάδα το 2020, με τη μεγαλύτερη αύξηση να παρατηρείται κατά τη διάρκεια του δεύτερου κύματος της πανδημίας. Πιο συγκεκριμένα, από τα μέσα Οκτωβρίου και μέχρι το τέλος του έτους καταγράφηκαν 5.000 περισσότεροι θάνατοι σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, 15% περισσότεροι από τους αναμενόμενους. Την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου το ποσοστό αυτό έφτασε το 39%. Το πρώτο κύμα της πανδημίας, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν επηρέασε την Ελλάδα καθώς οι συνολικοί θάνατοι δεν αποκλίνουν σημαντικά από τον μέσο των προηγούμενων χρόνων.

Η Βόρεια Ελλάδα πλήττεται περισσότερο από την πανδημία

Η Βόρεια Ελλάδα αποτελεί το επίκεντρο της πανδημίας, καθώς από τα μέσα Οκτωβρίου και μέχρι το τέλους του 2020, οι συνολικοι θάνατοι αυξήθηκαν κατα 42% σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια (4.003 περισσότεροι θάνατοι). Η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε την 48η εβδομάδα (22-29 Νοεμβρίου), όταν το ποσοστό αυτό έφτασε το 85%. Μικρή αύξηση της υπερ-θνησιμότητας παρατηρήθηκε και στην Κεντρική Ελλάδα στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, με τους συνολικούς θανάτους να αυξάνονται κατά 13%.

Κεντρική Μακεδονία: 61% περισσότεροι θάνατοι στο δεύτερο κύμα του κορονοϊού

Η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας επηρεάστηκε περισσότερο από τον κορωνοϊό καθώς η υπερ-θνησιμότητα κατά τη διάρκεια του δεύτερου κύματος της πανδημίας αυξήθηκε κατά 61%. Μεγάλες αυξήσεις παρατηρήθηκαν σε όλες οι περιφέρειες της Βορείου και Κεντρικής Ελλάδος για την ίδια περίοδο. Ειδικότερα στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης η αύξηση έφτασε το 43%, στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας το 39% και στην περιφέρεια Θεσσαλίας το 29%.

Στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας δεν καταγράφηκαν σημαντικά περισσότεροι θάνατοι σε σύγκριση με τον μέσο όρο των προηγούμενων ετών. Στην Αττική αυξήθηκαν κατά 3% για όλο το 2020 ενώ κατά την διάρκεια του δεύτερου κύματος του κορωνοϊού το ποσοστό αυτό έφτασε το 5%.

Θεσσαλονίκη: Αυξημένοι κατά 49% οι θάνατοι στο δεύτερο κύμα της πανδημίας

Εξετάζοντας τους νομούς με τα περισσότερα κρούσματα ανά 100.000 κατοίκους, παρατηρούμε πως οι θάνατοι αυξήθηκαν σημαντικά στο δεύτερο κύμα της πανδημίας. Στη Θεσσαλονίκη, η συνολική αύξηση έφτασε το 49%, ποσοστό που μεταφράζεται σε 1.179 περισσότερους θανάτους σε σχέση με το μέσο όρο.

Ευρώπη: 593.000 περισσότεροι θάνατοι το 2020

Η σύγκριση των συνολικών θανάτων το 2020 με το μέσο όρο των τεσσάρων προηγούμενων ετών (2016 - 2019) δείχνει τη σημαντική αύξηση σε ολόκληρη την Ευρώπη η οποία είναι πολύ έντονη στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Παρά το γεγονός ότι υπό κανονικές συνθήκες θα αναμέναμε η θνησιμότητα να μειώνεται από τον Μάρτιο και μετά, το 2020 παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση, η οποία ξεκινάει την 11η εβδομάδα του Μαρτίου και τελειώνει μέσα στον Ιούνιο. Συνολικά 231.000 περισσότεροι θάνατοι καταγράφηκαν την περίοδο αυτή, 23% περισσότεροι από το αναμενόμενο.

Οι χώρες που επλήγησαν λιγότερο από την πανδημία δεν παρουσιάζουν σημαντικές αυξήσεις στον συνολικό αριθμό των θανάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, όπως η Νορβηγία, παρατηρήθηκε και οριακή μείωση τους. Αντιθέτως, στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο παρατηρείται σημαντική αύξηση της υπέρ-θνησιμότητας. Το Βέλγιο και η Ιταλία είναι από τις χώρες που επηρεάστηκαν σημαντικά και στα δύο κύματα της πανδημίας, καταγράφοντας μια αύξηση στους συνολικούς θανάτους ίση με 40% και 36% αντίστοιχα. Στη Μεγάλη Βρετανία η μεγαλύτερη αύξηση εμφανίζεται στο πρώτο κύμα, με τους συνολικούς θανάτους να αυξάνονται κατά 52%. Τέλος, στο δεύτερο κύμα της Covid-19 η Τσεχία και η Σλοβενία πλήττονται περισσότερο, με τη συνολική αύξηση να φτάνει το 60% και το 66% αντίστοιχα.

Δεδομένα

Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στα παραπάνω γραφήματα είναι ελεύθερα διαθέσιμα εδώ.