Εισαγωγή

Η πολιτιστική συμμετοχή δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμμετέχουν σε διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και εκθέσεις τέχνης. Οι σχετικές στατιστικές προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τον αριθμό των συμμετεχόντων, τις προτιμήσεις τους και την εξέλιξη της πολιτιστικής ζωής στην κοινωνία μας.

Στο παρόν λήμμα, θα εξετάσουμε τα βασικά ευρήματα σχετικά με τη συμμετοχή των ανθρώπων σε πολιτιστικές δραστηριότητες, αναλύοντας δεδομένα βάσει του φύλλου, της ηλικίας, του βαθμού αστικοποίησης και του εισοδήματος, τόσο στην ΕΕ όσο και στην Ελλάδα.

Η συμμετοχή των Ελλήνων σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες έχει παρουσιάσει σημαντική πτώση την τελευταία δεκαετία. Το συνολικό ποσοστό συμμετοχής μειώθηκε από 47.9% το 2006 σε 36.6% το 2022, με τον κινηματογράφο να καταγράφει τη μεγαλύτερη πτώση, φτάνοντας το 26.4%. Αντίθετα, οι ζωντανές παραστάσεις, όπως θέατρο και συναυλίες, κρατούν σχετικά σταθερό ποσοστό συμμετοχής, γύρω από το 28.1%.

Από την άλλη, οι πολιτιστικοί χώροι, όπως ιστορικά μνημεία και μουσεία, φαίνεται να κερδίζουν έδαφος με αύξηση στο 17.9% το 2022. Η συμμετοχή σε αθλητικά γεγονότα επίσης υποχώρησε στο 16.1%. Αυτές οι τάσεις αντικατοπτρίζουν μια προσαρμογή στις προτιμήσεις και τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, που ίσως έχουν επηρεαστεί από οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

Πολιτιστική συμμετοχή στην Ευρώπη

Η θέση της Ελλάδας σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά τη συμμετοχή σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες είναι σχετικά χαμηλή. Με συνολικό ποσοστό συμμετοχής 36.6%, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στην Ε.Ε κοντά στην Κροατία (32.4%) και τη Σλοβακία (35.9%). Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Δανία (77.3%), το Λουξεμβούργο (77.7%) και η Ιρλανδία (60.9%).

Στην κατηγορία του κινηματογράφου, η συμμετοχή των Ελλήνων φτάνει το 26.4%, που είναι σημαντικά χαμηλότερη από χώρες όπως το Βέλγιο (32.6%) και η Πολωνία (38.1%). Αντίθετα, η συμμετοχή σε ζωντανές παραστάσεις είναι σχετικά καλύτερη (28.1%), αλλά πάλι υστερεί σε σύγκριση με χώρες όπως η Δανία και η Τσεχία. Οι πολιτιστικοί χώροι στην Ελλάδα έχουν το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής (17.9%), ενώ σε αθλητικά γεγονότα η συμμετοχή είναι 16.1%, που δείχνει μια συνολική τάση απομάκρυνσης από τις παραδοσιακές πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις. Αυτή η κατάσταση μπορεί να συνδέεται με οικονομικούς, κοινωνικούς ή και πολιτιστικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμετοχή του κοινού.

Ελλάδα: το 63% δεν έχει συμμετάσχει σε καμία πολιτιστική δραστηριότητα

Από το 2015 έως το 2022, παρατηρείται σημαντική μείωση στη συμμετοχή των Ελλήνων σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Το ποσοστό όσων δεν συμμετείχαν καθόλου αυξήθηκε από 53,1% το 2015 σε 63,4% το 2022. Αντίθετα, το ποσοστό των ατόμων που συμμετείχαν τουλάχιστον μία φορά μειώθηκε από 46,9% σε 36,6%. Ιδιαίτερα, η συμμετοχή 1-3 φορές το χρόνο υποχώρησε από 37,7% το 2015 σε 27,6% το 2022. Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι συμμετοχές τουλάχιστον 4 φορές παρέμειναν σταθερές στο 9%.

Η μείωση αυτή μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στις επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19, καθώς η έρευνα εξετάζει τους τελευταίους 12 μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι περιορισμοί και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης επηρέασαν την πρόσβαση και τη συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Πολιτιστική συμμετοχή ανά φύλο

Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στις πολιτιστικές δραστηριότητες ήταν ελαφρώς υψηλότερο από αυτό των ανδρών, με αυτήν την τάση να παρατηρείται σε 18 από τις 27 χώρες το 2015 και σε 17 από τις 26 χώρες το 2022. Το 2022, η Δανία είχε την υψηλότερη συμμετοχή γυναικών (79,6%), ενώ το Λουξεμβούργο την υψηλότερη συμμετοχή ανδρών (77,5%).

Στην Ελλάδα, η συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες είναι σχεδόν ίση, με συνολικά ποσοστά 36,4% για τις γυναίκες και 36,7% για τους άνδρες. Στον κινηματογράφο, οι συμμετοχές είναι παρόμοιες (26,4% γυναίκες και 26,5% άνδρες), ενώ στις ζωντανές παραστάσεις (θέατρο, συναυλίες, μπαλέτο) οι γυναίκες συμμετέχουν ελαφρώς περισσότερο (28,6% έναντι 27,6% των ανδρών). Στους πολιτιστικούς χώρους, οι γυναίκες είναι πιο ενεργές (19,1%) σε σύγκριση με τους άνδρες (16,6%). Αντίθετα, η συμμετοχή σε αθλητικά γεγονότα είναι πολύ χαμηλή για τις γυναίκες (9%), σε σύγκριση με τους άνδρες (23,8%), υποδεικνύοντας μια σημαντική διαφορά στην ενασχόληση των φύλων σε αθλητικές δραστηριότητες.

Πολιτιστική συμμετοχή ανά ηλιακή ομάδα

Παρά τη μείωση της συμμετοχής το 2022 σε σύγκριση με το 2015, η δομή της πολιτιστικής συμμετοχής ανά ηλικία παρέμεινε αμετάβλητη, με τη συμμετοχή να μειώνεται καθώς αυξάνεται η ηλικία. Αυτή η τάση παρατηρήθηκε σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και το 2022, με τους συμμετέχοντες ηλικίας 16-29 ετών να είναι τουλάχιστον διπλάσιοι σε σχέση με εκείνους ηλικίας 65 και άνω στις περισσότερες χώρες της ΕΕ.

Στην Ελλάδα, η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες ποικίλει ανά ηλικιακές ομάδες. Για άτομα ηλικίας 16-24 ετών, το ποσοστό συμμετοχής φτάνει το 65,3%, ενώ για την ομάδα 25-29 ετών είναι ελαφρώς υψηλότερο, στο 66%. Σε αντίθεση, η συμμετοχή μειώνεται δραστικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, με μόλις 14,5% για άτομα άνω των 65 ετών. Στον κινηματογράφο, οι συμμετοχές κυμαίνονται από 57,2% για την ηλικιακή ομάδα 16-24 ετών έως 5,3% για τους ηλικιωμένους. Στις ζωντανές παραστάσεις, οι νέοι συμμετέχουν με ποσοστό 50,5%, ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία μόλις με 11%. Η συμμετοχή στους πολιτιστικούς χώρους και τα αθλητικά γεγονότα ακολουθεί παρόμοια τάση, υποδεικνύοντας ότι οι νεότεροι είναι περισσότερο δραστήριοι σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους ηλικιακά.

Πολιτιστική συμμετοχή και επίπεδο εκπαίδευσης

Η πολιτιστική συμμετοχή είναι υψηλότερη μεταξύ των ατόμων με ανώτερη εκπαίδευση, όπως καταδεικνύει η κατάσταση σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. το 2022. Σε 15 χώρες, τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση συμμετείχαν σε πολιτιστικές δραστηριότητες, με την υψηλότερη συμμετοχή να παρατηρείται στο Λουξεμβούργο (88,7%). Αντίθετα, η Βουλγαρία είχε το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής (39,5%).

Στην Ελλάδα, το ποσοστό συμμετοχής στις πολιτιστικές δραστηριότητες φτάνει το 55,8% για άτομα με ανώτατη εκπαίδευση, ενώ για τους αποφοίτους λυκείου ανέρχεται στο 40,5%. Αντιθέτως, η συμμετοχή των ατόμων με πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα χαμηλή, μόλις 16,6%. Συνολικά, τα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευσης έχουν 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες σε σχέση με όσους έχουν πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το τρίτο υψηλότερο στην Ε.Ε.

Πολιτιστική συμμετοχή και βαθμός αστικοποίησης

Η ανάλυση του πληθυσμού σύμφωνα με το βαθμό αστικοποίησης το 2022 δείχνει ότι οι κάτοικοι των αστικών περιοχών συμμετέχουν σε πολιτιστικές δραστηριότητες σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό σε σύγκριση με τους κατοίκους των ημιαστικών και αγροτικών περιοχών. Σε 17 από τις 26 χώρες, η διαφορά συμμετοχής μεταξύ περιοχών με τους υψηλότερους και χαμηλότερους δείκτες δεν υπερέβη τις 15 ποσοστιαίες μονάδες. Οι μεγαλύτερες αποκλίσεις παρατηρήθηκαν στην Πολωνία και τη Βουλγαρία, όπου η διαφορά άγγιξε τις 21 μονάδες. Στο Λουξεμβούργο καταγράφεται η υψηλότερη συμμετοχή στις αστικές περιοχές (86,1%), ενώ στη Βουλγαρία η χαμηλότερη (29,7%).

Στην Ελλάδα, το ποσοστό συμμετοχής των κατοίκων στις αστικές περιοχές φτάνει το 42,5%, ενώ στις ημιαστικές περιοχές είναι ελαφρώς χαμηλότερο, στα 41,7%. Αντίθετα, στις αγροτικές περιοχές, η συμμετοχή είναι σημαντικά μειωμένη, μόλις στο 23,5%. Αυτό σημάινει ότι ένας Έλληνας που διαμένει σε αστική περιοχή έχει 1,8 φορές περισσότερες πιθανότητες να συμμετάσχει σε κάποια πολιτιστική δραστηριότητα σε σύγκριση με κάποιον κάτοικο αγροτικής περιοχής.

Πολιτιστική συμμετοχή και εισόδημα

Η πολιτιστική συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει σημαντικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων κρατών-μελών, με τη συμμετοχή να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εισόδημα των πολιτών. Σε χώρες με υψηλά εισοδήματα, όπως η Δανία και το Λουξεμβούργο, τα ποσοστά συμμετοχής σε πολιτιστικές δραστηριότητες είναι εντυπωσιακά, φτάνοντας σχεδόν το 90% για την πλουσιότερη εισοδηματική ομάδα. Αντίθετα, σε χώρες όπως η Βουλγαρία, οι δείκτες συμμετοχής των οικονομικά ασθενέστερων συμπολιτών είναι ιδιαίτερα χαμηλοί.

Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι κάπως ενδιάμεση. Το ποσοστό συμμετοχής του 20% του φτωχότερου πληθυσμού ανέρχεται στο 24,2%, ενώ αυτό του πλουσιότερου πληθυσμού φτάνει το 52,1%. Αυτό καταδεικνύει ότι οι κάτοικοι της πλουσιότερης ομάδας έχουν περίπου 2,2 φορές περισσότερες πιθανότητες να συμμετάσχουν σε πολιτιστικές δραστηριότητες σε σύγκριση με τους φτωχότερους συμπολίτες τους. Παρά την αυξημένη συμμετοχή των πιο ευκατάστατων πολιτών, οι αριθμοί υποδηλώνουν ότι η πρόσβαση στον πολιτισμό για τους οικονομικά αδύναμους είναι περιορισμένη.

Οι φτωχότεροι πολίτες συμμετέχουν σημαντικά λιγότερο σε δραστηριότητες όπως ο κινηματογράφος, οι ζωντανές παραστάσεις και οι επισκέψεις σε μουσεία, σε σύγκριση με τους πλουσιότερους. Η μεγαλύτερη διαφορά εντοπίζεται στους πολιτιστικούς χώρους, όπου μόνο το 10,6% των φτωχότερων επισκέπτεται μουσεία και μνημεία, έναντι 28,9% των πλουσιότερων. Αυτές οι ανισότητες δείχνουν ότι το υψηλότερο κόστος και η περιορισμένη πρόσβαση επηρεάζουν δυσανάλογα τις δυνατότητες συμμετοχής των φτωχότερων πολιτών στην πολιτιστική ζωή.

Δεδομένα

[1] Eurostat: Culture statistics - cultural participation