Εισαγωγή

Οι κοινωνικές ανισότητες αποτελούν μια πρόκληση και μπορούν να προσεγγιστούν απο πολλές διαφορετικές διαστάσεις. Οι δυο βασικότερες είναι η ανισότητα του εισοδήματος και πλούτου και η ανισότητα των ευκαιριών. Σε αυτό το λήμμα εστιάζουμε στην εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

Εισοδηματική ανισότητα

Η εισοδηματική ανισότητα αφορά τον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα μιας οικονομίας στο πληθυσμό. Υπολογίζεται κατά βάση σε επίπεδο νοικοκυριού (ποιο είναι το συνολικό εισόδημα όλων των μελών της οικογένειας ) και σταθμίζεται προς το συνολικό αριθμό των μελών του νοικοκυριού. Οι δυο πιο διαδεδομένοι τρόποι μέτρησης της εισοδηματικής ανισότητας είναι o συντελεστής Gini και ο λόγος S80/S20.

Δείκτης Gini

Ο δείκτης Gini είναι ένα οικονομικό μέτρο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της εισοδηματικής ανισότητας που υπάρχει μεταξύ των πολιτών μιας χώρας. Ο δείκτης παίρνει τιμές μεταξύ 0 και 1 (ή 0 ως 100), με το μηδέν να σημαίνει πως όλοι οι πολίτες παίρνουν το ίδιο εισόδημα (τέλεια ισότητα) και το 1 (ή 100) πως το συνολικό εισόδημα μια χώρας πηγαίνει σε μόνο ένα άτομο (μέγιστη ανισότητα). Επομένως, όσο πιο κοντά στο μηδέν είναι ο δείκτης Gini, τόσο χαμηλότερη είναι η εισοδηματική ανισότητα σε μια χώρα.

Στην Ελλάδα το διάστημα 1995-2021, ο δείκτης Gini κυμαίνεται από 31 έως 35 μονάδες. Από το 2016 έως το 2019 ο δείκτης μειώνεται κατά 3,3 μονάδες, παρουσιάζοντας τη μεγαλύτερη πτώση του τα τελευταία 25 χρόνια. Το 2019 παρατηρείται η μικρότερη εισοδηματική ανισότητα στη χώρα με το δείκτη Gini να είναι ίσος με 31 μονάδες. Τα τελευταία δύο έτη, ο δείκτης Gini αυξάνεται σταθερά φτάνοντας στις 32,4 μονάδες το 2021.

Το 2021, η εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα ήταν η 8η υψηλότερη της Ε.Ε και μεγαλύτερη κατά 1.9 μονάδες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Παρά το γεγονός ότι από το 2019 και μετά η εισοδηματική ανισότητα αυξάνεται, παραμένει ακόμα χαμηλότερη σε σχέση το 2015 (-1 μονάδα). Οι χώρες με τις υψηλότερες τιμές είναι η Βουλγαρία με 39.7 μονάδες (+9 μονάδες σε σχέση με το 2015) και η Λετονια με 35.7 μονάδες, ενώ η χώρα με την χαμηλότερη εισοδηματική ανισότητα είναι η Σλοβακία με 20.9 μονάδες (-5 μονάδες σε σχέση με το 2015). Επιπλέον, παρατηρείται πως οι πλουσιότερες χώρες τείνουν να έχουν χαμηλότερη εισοδηματική ανισότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Βουλγαρία, καθώς είναι η χώρα με το μικρότερο διάμεσο εισόδημα και την υψηλότερη εισοδηματικη ανισότητα στην ΕΕ.

Δείκτης S80/S20

Ο δείκτης S80 / S20 μετρά τη σχετική ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος, συγκρίνοντας το διαθέσιμο εισόδημα που κατέχει το 20% των πλουσιότερων ατόμων μιας κοινωνίας με αυτό που κατέχει το 20% των φτωχότερων. Όσο υψηλότερος ο δείκτης S80/S20 τόσο μεγαλύτερη είναι η εισοδηματική ανισότητα, ενώ χαμηλότερος δείκτης ισοδυναμεί με μικρότερη ανισότητα. Όταν ο λόγος S80/S20 ισούται με 1, υπάρχει τέλεια εισοδηματική ισότητα, δηλαδή όλα τα νοικοκυριά έχουν το ίδιο ετήσιο εισόδημα. Αν ο δείκτης πάρει την τιμή 4 σημαίνει πως το εισόδημα του πλουσιότερου 20% είναι 4 φορές υψηλότερο από το φτωχότερο 20 %.

Στην Ελλάδα το διάστημα 2003-2021,ο δείκτης S80/S20 κυμαίνεται από 5.1 έως 6.6 μονάδες. Παρόμοια με το δείκτη Gini, η μικρότερη εισοδηματική ανισότητα παρατηρείται το 2019 παρουσιάζοντας μια πτώση της τάξεως των 1.5 μονάδων σε σχέση με το 2016. Από το 2019 και μετά όμως ο δείκτης αυξάνεται σταθερά φτάνοντας στις 5,8 μονάδες το 2021 ενώ το 2023 έπεσε στο 5.3. Αυτό σημαίνει ότι το πλουσιότερο 20% της χώρας έχει εισόδημα 5.3 φορές υψηλότερο από το φτωχότερο 20%. Η Αττική παρουσιάζει διαχρονικά την μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Η μεγαλύτερη τιμή παρατηρείται το 2013 όταν ο δείκτης S80/S20 ήταν ίσος με 7.6 μονάδες. Το 2023 η μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα παρατηρείται στην Κεντρική Μακεδονία με το πλουσιότερο 20% να έχει εισόδημα 5,7 φορές υψηλότερο από το φτωχότερο 20%, ενώ στην Κρήτη η διαφορά είναι μικρότερη και ίση με 3.7 μονάδες.

Το 2023 με βάση το δείκτη S80/S20 η εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα ήταν η 9η υψηλότερη της Ε.Ε και μεγαλύτερη κατά 0.6 μονάδες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι χώρες με τις υψηλότερες τιμές είναι η Βουλγαρία με 6,6 μονάδες και Λιθουανία με 6.3 μονάδες, ενώ η χώρα με την χαμηλότερη εισοδηματική ανισότητα είναι η Σλοβενία με 3 μονάδες.

Αγοραστική Δύναμη

Η ανισότητα μπορεί να μετρηθεί και μεταξύ διαφορετικώ χωρών. Για να είναι δίκαιη η σύγκριση (λόγω διαφορετικών νομισμάτων και τιμών), το μέσο διαθέσιμο εισόδημα μετατρέπεται σε αγοραστική δύναμη (PPS). Η αγοραστική δύναμη είναι ένα τεχνητό νόμισμα το οποίο έχει την ίδια αξία σε όλες τις χώρες. Μετά από αυτόν τον υπολογισμό, με 10.000 νομίσματα PPS αγοράζονται οι ίδιες ποσότητες αγαθών/υπηρεσιών σε όλες τις χώρες. Σύμφωνα με το διάμεσο διαθέσιμο εισόδημα του 2021, η Ελλάδα είναι 3η από το τέλος στη μέση αγοραστική δύναμη.

Ανισότητα Πλούτου

Η ανισότητα πλούτου αφορά διαφορές μεταξύ νοικοκυριών στο σύνολο του πλούτου που κατέχουν -- περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ακίνητη περιουσία, οχήματα, πολύτιμα αντικείμενα (κοσμήματα κ.λπ.), πνευματική ιδιοκτησία, καταθέσεις, μετοχές, ομόλογα και ιδιωτική ασφάλιση. Δεν περιλαμβάνει τις συνταξιοδοτικές κρατήσεις από την εργασία (κοινωνική ασφάλιση).

Σε αντίθεση με την εισοδηματική ανισότητα, ο πλούτος εδώ εκφράζεται σε επίπεδο νοικοκυριού και δε σταθμίζεται ως προς τον αριθμό των μελών του.

Σύμφωνα με δεδομένα του 2018, στην Ελλάδα οι 10% πλουσιότεροι κατέχουν το 41% του συνολικού πλούτου. Ο διάμεσος πλούτος των ελληνικών νοικοκυριών μειώθηκε στο μισό κατά την περίοδο 2009-2018.

Πηγες

[1] SOCIETY AT A GLANCE 2011: OECD SOCIAL INDICATORS © OECD 2011