Εισαγωγή

Σύμφωνα με το Heritage Foundation, η οικονομική ελευθερία είναι το θεμελιώδες δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ελέγχει τη δική του εργασία και περιουσία. Σε οικονομικά ελεύθερες κοινωνίες, τα άτομα μπορούν να εργάζονται, να παράγουν, να καταναλώνουν και να επενδύουν με όποιον τρόπο επιθυμούν, ενώ οι κυβερνήσεις επιτρέπουν στην εργασία, το κεφάλαιο και τα αγαθά να κυκλοφορούν ελεύθερα. [1]

Σε αυτό το λήμμα παρουσιάζουμε το Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας και τη θέση της Ελλάδος στην παγκόσμια κατάταξη.

Τι είναι ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας και πως υπολογίζεται;

O Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας είναι ένας ετήσιος δείκτης που δημοσιεύεται από το “The Heritage Foundation” και το “The Wall Street Journal” και μετρά το βαθμό στον οποίο οι πολιτικές και οι θεσμοί μιας χώρας υποστηρίζουν την οικονομική ελευθερία. Ο δείκτης αυτός λαμβάνει υπόψην του 12 διαφορετικές παραμέτρους οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε 4 βασικά πεδία:

Α. Κράτος δικαίου

1. δικαιώματα ιδιοκτησίας: αξιολογεί κατά πόσο το νομικό πλαίσιο μιας χώρας επιτρέπει στα άτομα να κατέχουν και να χρησιμοποιούν την ιδιωτική ιδιοκτησία. Όσο πιο αποτελεσματική είναι η νομική προστασία (σαφήνεια στους νόμους και αποτελεσματική εφαρμογή τους) τόσο υψηλότερη η βαθμολογία της χώρας.

2. κυβερνητική ακεραιότητα: αξιολογεί το βαθμό στον οποίο η διαφθορά των κυβερνητικών θεσμών επηρεάζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να είναι οι δωροδοκίες, οι εκβιασμοί, ο νεποτισμός κ.α.

3. δικαστική αποτελεσματικότητα: αξιολογεί κατά πόσο το νομικό σύστημα προστατεύει αποτελεσματικά τα δικαιώματα όλων των πολιτών.

Β. Μέγεθος του κράτους

4. κρατικές δαπάνες: αφορά τα χρήματα που δαπανώνται από το κράτος (π.χ συντάξεις). Το ιδανικό μέγεθος των δαπανών διαφέρει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων όπως η γεωγραφία της χώρας το επίπεδο ανάπτυξης και άλλα.

5. φορολογία: αφορά τους άμεσους και έμμεσους φόρους σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. Όσο μεγαλύτερη είναι η φορολογία τόσο μικρότερη η βαθμολογία της χώρας.

6. δημοσιονομική υγεία: αξιολογεί το βαθμό στον οποίο τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το χρέος συμβάλουν στην αστάθεια και στην οικονομική αβεβαιότητα.

Γ. Ρυθμιστικό περιβάλλον

7. επιχειρηματική ελευθερία: μετρά τον βαθμό στον οποίο οι υποδομές και οι νόμοι κάθε χώρας (πχ πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα, οικονομική ένταξη των γυναικών) περιορίζουν την αποτελεσματική λειτουργία των επιχειρήσεων.

8. εργασιακή ελευθερία: αποτυπώνει τις διάφορες πτυχές του νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου της αγοράς εργασίας. Αυτές είναι ο κατώτατος μισθός, η αυστηρότητα του ωραρίου, οι περιορισμοί στις απολύσεις, οι αποζημιώσεις κ.α

9. νομισματική ελευθερία: είναι ένα μέτρο που επηρεάζεται από τον πληθωρισμό και τις κρατικές παρεμβάσεις στις τιμές της αγοράς. Η σταθερότητα των τιμών είναι ιδανική για την ελεύθερη αγορά. Αν για παράδειγμα το κράτος κατέχει τράπεζες ή άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς αυτό ενδέχεται να μειώσει τον ανταγωνισμό

Δ. Διαφάνεια της αγοράς

10. εμπορική ελευθερία: κατα πόσο υφίστανται δασμοί στις εισαγωγές και εξαγωγές μια χώρας.

11. ελευθερία επένδυσης: η δυνατότητα που έχουν τα άτομα να μεταφέρουν κεφάλαια σε οποιαδήποτε δραστηριότητα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Υπάρχουν χώρες οι οποίες περιορίζουν τις επενδύσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσω capital controls, περιορισμό στο συνάλλαγμα, περιορισμούς στην ιδιοκτησία γης κ.α

12. χρηματοοικονομική ελευθερία: μετρά πόσο αποτελεσματικά λειτουργεί το τραπεζικό σύστημα και το βαθμό επέμβασης του κράτους στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αν για παράδειγμα το κράτος κατέχει τράπεζες ή άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς αυτό ενδέχεται να μειώσει τον ανταγωνισμό

Οι παραπάνω παράμετροι βαθμολογούνται σε μια κλίμακα από 0 έως 100 και όλες έχουν τον ίδιο συντελεστή στάθμισης. Η τελική τιμή του δείκτη για κάθε μια χώρα προκύπτει από τον μέσο όρο όλων των παραμέτρων. Οι χώρες που συγκεντρώνουν βαθμολογίες από 40 έως 100 ταξινομούνται σε πέντε βασικές κατηγορίες: Ελεύθερες, Κυρίως ελεύθερες (mostly free), Μετρίως ελεύθερες (moderately free), Κυρίως μη ελεύθερες (mostly unfree) και Ανελεύθερες (repressed).

Η θέση της Ελλάδας

Το 2024 η Ελλάδα συγκέντρωσε 55.1 βαθμούς (από τους 100 συνολικά) και κατατάσσεται στην 113η θέση παγκοσμίως (-6 θέσεις σε σχέση με το 2022). Βρίσκεται στην 41η θέση μεταξύ των 44 χωρών της Ευρώπης, ενώ η συνολική βαθμολογία της είναι κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Σε σχέση με το 2023 η συνολική βαθμολογία μειώθηκε κατά 1.8 μονάδες και πλέον η Ελλάδα ανήκει στη κατηγορία των χωρών που οι οικονομίες τους θεωρούνται ως "Κυρίως μη ελεύθερες" (mostly unfree) . Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και χώρες όπως η Μολδαβια, η Τουρκία και η Ρωσία.