Εισαγωγή

Η ισότητα των φύλων παίζει καθοριστικό ρόλο στις σύγχρονες κοινωνίες, προσφέροντας ίσες δυνατότητες σε άνδρες και γυναίκες σε όλους τους τομείς, όπως η κοινωνία, η πολιτική και η οικονομία. Η ανισότητα των φύλων περιορίζει την πρόοδο και την ευημερία, ενώ η προώθησή της συμβάλλει στην κοινωνική δικαιοσύνη, την οικονομική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Είναι θεμέλιο για τη συνοχή και τη βιωσιμότητα κάθε κοινωνίας.

Υπάρχουν διάφοροι δείκτες που μετρούν το επίπεδο ισότητας των φύλων, όπως ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) και ο Global Gender Gap Index του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF). Αυτοί οι δείκτες εξετάζουν παράγοντες όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση, η οικονομική συμμετοχή, η υγεία και η πολιτική εκπροσώπηση και μας βοηθούν να δούμε πόσο κοντά βρίσκεται η Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην ισότητα των φύλων. Στο παρόν λήμμα θα εξετάσουμε τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων (EIGE).

Πώς Υπολογίζεται η Ισότητα των Φύλων;

Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων (EIGE) περιλαμβάνει έξι βασικούς τομείς (εργασία, οικονομικά, εκπαίδευση, χρόνος, εξουσία και υγεία) και δύο επιπλέον τομείς - διασταυρουμένες ανισότητες και βία. Ο τομέας των διασταυρούμενων ανισοτήτων αναδεικνύει πώς οι έμφυλες ανισότητες εκδηλώνονται σε συνδυασμό με την ηλικία, την αναπηρία, την εκπαίδευση, τον τύπο οικογένειας και το μεταναστευτικό υπόβαθρο (με βάση τη χώρα γέννησης). Ο τομέας της βίας κατά των γυναικών παρακολουθεί, μετρά και αναλύει τις πιο συνήθεις και ευρέως ποινικοποιημένες μορφές βίας κατά των γυναικών στην ΕΕ. Η βαθμολογία των κρατών μελών κυμαίνεται από το 1 (απόλυτη ανισότητα) έως το 100 (πλήρης ισότητα). Ο δείκτης δεν περιορίζεται μόνο στη μέτρηση του έμφυλου χάσματος, αλλά λαμβάνει υπόψη τις συνθήκες της κάθε χώρας και τις επιδόσεις των κρατών στους διάφορους τομείς. Μια υψηλή βαθμολογία δείχνει την ύπαρξη μικρού έμφυλου χάσματος (ή την έλλειψη χάσματος) και ταυτόχρονα θετικές συνθήκες για όλους τους πολίτες, όπως υψηλά επίπεδα απασχόλησης για άνδρες και γυναίκες.

Ισότητα φύλων στην Ελλάδα

Το 2024, η Ελλάδα συγκέντρωσε 59,3 βαθμούς στους 100 στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων, καταλαμβάνοντας την 25η θέση στην ΕΕ. Η βαθμολογία της είναι 11,7 μονάδες χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ. Από το 2013, η Ελλάδα έχει βελτιώσει τη βαθμολογία της κατά 10,7 μονάδες, κυρίως χάρη σε σημαντική πρόοδο στον τομέα του χρόνου (+31,5 μονάδες). Από το 2020, η συνολική βαθμολογία της αυξήθηκε κατά 7,1 μονάδες, μία από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στην ΕΕ. Η βελτίωση αυτή οφείλεται κυρίως στον τομέα του χρόνου, αλλά και στον τομέα της εργασίας.

Τομέας Εργασίας

Οι επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα της εργασίας και στους επιμέρους δείκτες βελτιώθηκαν το 2024. Παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, η χώρα παραμένει τέταρτη από το τέλος μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.

Το 2024, το ποσοστό απασχόλησης ισοδύναμου πλήρους απασχόλησης (FTE) για τις γυναίκες (36%) ήταν χαμηλότερο από αυτό των ανδρών (56%), καταγράφοντας το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. Από το 2010 έως το 2022, το ποσοστό FTE για τις γυναίκες αυξήθηκε ελαφρώς από 35% σε 36%, ενώ για τους άνδρες μειώθηκε από 57% σε 56%. Ωστόσο, από το 2023 έως το 2024, το ποσοστό FTE αυξήθηκε περισσότερο για τους άνδρες (+3%) σε σύγκριση με τις γυναίκες (+2%).

Το 2024, το ποσοστό FTE ήταν ιδιαίτερα χαμηλό για τις γυναίκες ηλικίας 15-24 ετών (12%) και για τις γυναίκες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (15%). Επιπλέον, παρατηρήθηκαν σημαντικά μισθολογικά χάσματα στο ποσοστό πλήρους απασχόλησης μεταξύ μητέρων και πατέρων σε ζευγάρια (33 ποσοστιαίες μονάδες) και μεταξύ γυναικών και ανδρών ηλικίας 50-64 ετών (27 ποσοστιαίες μονάδες).

Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας παραμένει περιορισμένη συγκριτικά με εκείνη των ανδρών. Το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών φτάνει μόλις το 33%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες είναι 50,2%. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. για τις γυναίκες είναι αισθητά υψηλότερος, αγγίζοντας το 41,5%.

Οικονομική Ισορροπία (Χρήματα)

Οι επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα των χρημάτων και στους σχετικούς δείκτες βελτιώθηκαν το 2024 συγκριτικά με το 2023, με αύξηση 1,8 μονάδων. Ωστόσο, η χώρα παραμένει 10 μονάδες κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, καταλαμβάνοντας την 23η θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. Στην κορυφή της κατάταξης βρίσκεται το Λουξεμβούργο, ενώ η Βουλγαρία κατατάσσεται στην τελευταία θέση.

Στην Ελλάδα, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών παραμένει αισθητό. Οι γυναίκες αμείβονται κατά μέσο όρο 10,4% λιγότερο από τους άνδρες. Παρόλο που το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (13%), τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την Ελλάδα είναι από το 2018. Το χάσμα αυτό συνδέεται με παράγοντες όπως η περιορισμένη συμμετοχή των γυναικών σε καλά αμειβόμενες θέσεις και το υψηλότερο ποσοστό μερικής απασχόλησης.

Η οικονομική κατάσταση των γυναικών στην Ελλάδα επηρεάζεται επίσης από τη χαμηλή πρόσβασή τους σε χρηματοοικονομικούς πόρους. Οι γυναίκες διαθέτουν περιορισμένα εισοδήματα, ενώ εργάζονται συχνότερα σε μερική απασχόληση ή άτυπες μορφές εργασίας που παρέχουν μικρότερη οικονομική ασφάλεια. Αυτή η κατάσταση μειώνει τις ευκαιρίες τους να αποκτήσουν περιουσιακά στοιχεία ή να επενδύσουν, περιορίζοντας τη δυνατότητά τους για οικονομική ανεξαρτησία.

Γνώσεις

Με βάση τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων, η Ελλάδα παρουσίασε μικρή πρόοδο στον τομέα της γνώσης το 2024 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, η χώρα σημείωσε αύξηση 0,3 μονάδων σε σύγκριση με το 2022 και 2.3 μονάδες σε σχέση με το 2021. Ιστορικά, η Ελλάδα έχει βελτιώσει τη συμμετοχή των γυναικών στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, με αυξημένα ποσοστά γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν και η χώρα εξακολουθεί να υστερεί σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η πρόοδος αυτή δείχνει θετικά σημάδια. Χώρες όπως η Σουηδία και η Φινλανδία παραμένουν στην κορυφή, αλλά η Ελλάδα πλησιάζει πιο κοντά στον μέσο ευρωπαϊκό όρο, καταγράφοντας συνεχιζόμενη βελτίωση.

Εξουσία

Στον τομέα της εξουσίας, η Ελλάδα παρουσίασε βελτίωση το 2024 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, με τη συνολική βαθμολογία να αυξάνεται κατά 2,8 μονάδες σε σύγκριση με το 2023 και 10,9 μονάδες σε σχέση με το 2013. Η βελτίωση αυτή συνδέεται κυρίως με την αυξημένη συμμετοχή των γυναικών σε πολιτικούς και διοικητικούς θεσμούς, αν και οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι υποεκπροσωπούμενες σε κορυφαίες θέσεις εξουσίας. Ιστορικά, οι γυναίκες στην Ελλάδα έχουν περιορισμένη παρουσία στις ανώτερες βαθμίδες πολιτικής και εταιρικής διοίκησης, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα προς την κατεύθυνση της ισότητας. Παρά τη βελτίωση, η διαφορά παραμένει σημαντική.

Αν και η Ελλάδα σημείωσε πρόοδο, εξακολουθεί να υστερεί σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, με τη διαφορά να είναι πιο εμφανής στην πολιτική συμμετοχή και στις ηγετικές θέσεις στον επιχειρηματικό τομέα. Συνολικά, η Ελλάδα είναι 26,2 μονάδες κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και κατατάσσεται 6η από το τέλος, μόνο μπροστά από την Εσθονία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, την Κύπρο και την Ουγγαρία. Χώρες όπως η Σουηδία και η Γαλλία βρίσκονται στην κορυφή της κατάταξης στον τομέα της εξουσίας.

Πολιτική Εξουσία

Στον τομέα της πολιτικής εξουσίας, η Ελλάδα παρουσίασε μικρή πρόοδο το 2024, ωστόσο παραμένει κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η Ελλάδα κατέγραψε βαθμολογία 37,7 στην πολιτική εξουσία, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος για την ΕΕ ήταν 62,6, αποδεικνύοντας την υποεκπροσώπηση των γυναικών στις υψηλότερες πολιτικές θέσεις. Το χάσμα αυτό είναι πιο έντονο σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ, καθώς οι γυναίκες εξακολουθούν να κατέχουν ένα μικρό ποσοστό θέσεων ηγεσίας σε πολιτικά κόμματα και δημόσιες διοικήσεις. Παρά την πρόοδο των τελευταίων ετών, όπως η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα κοινοβούλια, η Ελλάδα παραμένει σε χαμηλές θέσεις στην Ευρώπη, σε σύγκριση με χώρες όπως η Σουηδία και η Γαλλία, που καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά γυναικείας εκπροσώπησης στις πολιτικές θέσεις.

Κοινωνική Εξουσία

Στον τομέα της κοινωνικής εξουσίας, η Ελλάδα παρουσίασε επίσης κάποια πρόοδο το 2024, αλλά εξακολουθεί να είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η συνολική βαθμολογία το 2024 ήταν 26 μονάδες, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 64 μονάδες. Παρά τη θετική αλλαγή στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης, οι γυναίκες στην Ελλάδα εξακολουθούν να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικές θέσεις εξουσίας, όπως οι διευθυντικές θέσεις σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς ή σε κοινωνικές υπηρεσίες. Η έλλειψη γυναικών σε ηγετικές θέσεις κοινωνικών οργανισμών και σε επιτροπές που επηρεάζουν τη δημόσια πολιτική καθιστά την Ελλάδα αναχρονιστική σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν υιοθετήσει προοδευτικότερες πολιτικές ενίσχυσης της κοινωνικής εξουσίας των γυναικών.

Οικονομική Εξουσία

Στον τομέα της οικονομικής εξουσίας, η Ελλάδα παρουσίασε σημαντική βελτίωση το 2024, με τη βαθμολογία να φτάνει τις 37,4 μονάδες, από 30,7 μονάδες το 2023, αν και εξακολουθεί να είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 57,6 μονάδων. Αυτή η βελτίωση οφείλεται κυρίως στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και στην πρόοδο που παρατηρείται στον τομέα της οικονομικής ανεξαρτησίας των γυναικών, με περισσότερες γυναίκες να κατέχουν θέσεις εργασίας και να αναλαμβάνουν ηγετικά ρόλους στον επιχειρηματικό κόσμο. Ωστόσο, το μισθολογικό χάσμα παραμένει σημαντικό, και οι γυναίκες εξακολουθούν να κερδίζουν λιγότερα από τους άνδρες, γεγονός που περιορίζει την πλήρη οικονομική εξουσία τους. Η Ελλάδα βρίσκεται πίσω από χώρες όπως η Γαλλία (86,6 μονάδες) και η Ισπανία (80.7 μονάδες), οι οποίες καταγράφουν υψηλότερες βαθμολογίες και μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών σε ηγετικές οικονομικές θέσεις.

Υγεία

Στον τομέα της υγείας, η Ελλάδα παρουσίασε μικρή πτώση το 2024, και παραμένει πίσω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η βαθμολογία της χώρας ανήλθε σε 85.2 μονάδες, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 88,6. Παρά τη βελτίωση, η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις στον τομέα της ισότητας στην υγειονομική περίθαλψη, κυρίως λόγω των διαφορών στην ποιότητα και την προσβασιμότητα των υπηρεσιών για γυναίκες και άνδρες. Οι γυναίκες στην Ελλάδα επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό από θέματα αναπαραγωγικής υγείας και ψυχικής υγείας, ενώ οι ανάγκες αυτές συχνά υποεκπροσωπούνται στην πολιτική και υγειονομική στρατηγική. Η κατάσταση βελτιώνεται, αλλά η χώρα βρίσκεται πίσω από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως η Ιρλναδία (94.6) και η Σουηδία (93.8), όπου υπάρχει καλύτερη ισότητα στον τομέα της υγείας με μεγαλύτερη πρόσβαση και ποιοτικότερη υγειονομική φροντίδα για τις γυναίκες και τους άνδρες. Στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται η Βουλγαρία (77.3) και η Ρουμανία (70.4).

Βία κατά των Γυναικών στην Ελλάδα

Η Ελλάδα δεν έχει βαθμολογία στον τομέα της βίας λόγω έλλειψης συγκρίσιμων δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα συγκεντρωτικά δεδομένα για την Ελλάδα σε αυτόν τον τομέα, υπάρχουν αναφορές που καταγράφουν περιστατικά βίας κατά των γυναικών. Συγκεκριμένα, το 2021, 12 γυναίκες στην Ελλάδα έχασαν τη ζωή τους από τον σύντροφό τους, ενώ άλλες 6 γυναίκες δολοφονήθηκαν από μέλος της οικογένειάς τους.

Βία από σύντροφο

Στην Ελλάδα, το 42% των γυναικών που έχουν βρεθεί ποτέ σε σχέση έχουν υποστεί βία από τον σύντροφό τους στην ενήλικη ζωή τους. Συνολικά, το 22% των γυναικών έχει βιώσει σωματική βία (συμπεριλαμβανομένων των απειλών) ή σεξουαλική βία, ενώ το 40% έχει υποστεί ψυχολογική βία. Περίπου το 7% έχει βιώσει βία από σύντροφο κατά το τελευταίο έτος, ενώ το 16% το έχει βιώσει τα τελευταία πέντε χρόνια.

Σεξουαλική Παρενόχληση στην Εργασία

Στην Ελλάδα, περίπου το 43% των γυναικών που έχουν εργαστεί ποτέ, έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Ειδικότερα, το 7% των γυναικών ανέφεραν ότι υπήρξαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης κατά το τελευταίο έτος, ενώ το 17% το έχει βιώσει τα τελευταία πέντε χρόνια.

Δεδομένα

[1] European Institute for Gender Equality, Gender Equality Index , 2024

[2] European Institute for Gender Equality, Gender Equality Index , 2023

[3] Eurostat, Statistics Explained, Gender pay gap statistics